این
مطلب در روزنامه شرق مورخه
پنجم اسفند 83 به چاپ رسیده
است
شبكه ملی زلزله
BioNET
مهدی وجودی
دبیر جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران
1-
مقدمه
در مواقع بروز حوادث و بحرانها، چه طبیعی و
چه غیر طبیعی (بشرساز)، اطلاع رسانی سریع و صحیح یکی از فاکتورهای بسیار
مهم در هدایت صحیح روند مدیریت و فرماندهی بحران میباشد. مدیریت بر بحران
بدون دسترسی به اطلاعات از منطقه آسیب دیده امری ناممكن است و از سوی دیگر
كیفیت و سرعت اطلاعات واصله نیز نقش حیاتی در تصمیمات اتخاذ شده خواهد
داشت.
در حال حاضر در كشور ایران، شبكه لرزه نگاری دستگاهی در سطح
وسیعی در حال فعالیت است، اما بدلیل عدم وجود سیستم مخابراتی قوی و عدم
ارتباط همزمان (On
Line)
این لرزه نگارها برای جمع آوری دادههای ثبت شده و تحلیل آنها، همواره شاهد
تاخیر فراوان در خبررسانی زمین لرزهها به مسئولان حوادث غیر مترقبه
بودهایم. طرح پنج سالهای برای تقویت شبكه لرزه نگاری در كشور تهیه شده
است كه با توجه به نیاز بالای كشور در این زمینه، پنج سال زمان بسیار
طولانی به نظر میرسد.
نارسایی های شبكه لرزه نگاری دستگاهی ایران
را میتوانیم بصورت زیر خلاصه كنیم:
-
شبكه لرزه نگاری كشور ایران بصورت همزمان و از طریق سیستم
مخابراتی مطمئن، دادهها را به مركز منتقل نمیكنند.
-
نگهداری از دستگاهها از كیفیت مناسبی برخوردار نبوده و در
اغلب زمین لرزههای گذشته شاهد عدم كاركرد برخی از دستگاهها بودهایم.
-
محاسبات دقیق بر روی دادهها انجام نمیپذیرد، چه از نظر
مكانی و چه از نظر بزرگا (برای مثال مركز زمینلرزه در تاریخ پنجم دی ماه
سال 1382 بجای شهر بم، چند ده كیلومتر آنطرف تر اعلام گردیده بود).
-
عدم وجود روابط دقیق برای تخمین خسارت از روی لرزشهای ثبت
شده در دستگاهها (رابطه بین بزرگا و شدت زلزله).
از سوی دیگر برای ارائه امداد رسانی سریع و
كمك به مناطق آسیب دیده از زلزله دو مورد باید به سرعت تعیین گردد:
1- تعیین سریع منطقه آسیب دیده
2- تعیین میزان خسارت
با بهبود شبكه لرزه نگاری كشور در سالهای
اینده، امكان اطلاع رسانی سریع محل زمین لرزه وجود خواهد داشت، ولی با توجه
به سطح آگاهیهای موجود در زمینه رفتار خاك و مدلهای كاهندگی در مناطق
مختلف ایران و نیز بالا بودن عدم قطعیتها در روابط موجود، امكان تخمین وسعت
آسیب و میزان خسارت وارده چیزی است كه نیاز به سالهای متمادی تلاش
دانشمندان دارد.
با جمع بندی موارد فوق، "جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران"
اقدام به استفاده از نیروهای مردمی در سطح كشور در جهت رفع مشكل و چاره
اندیشی سریع در این زمینه نمود و در مرحله اول با فعال نمودن اعضای خود در
منطقه شمال كشور، طی دو زمینلرزه ای كه در این منطقه اتفاق افتاد، كارآ
بودن این سیستم را اثبات نمود. پس از آن، این جمعیت مصمم گردید كه این شبكه
را تحت عنوان "شبكه ملی زلزله" یا
BioNET
به معنی شبكه زنده، بصورت كاملا علمی و تخصصی گسترش داده و از این طریق راه
كاری سریع، ارزان قیمت و كارا برای كشور ارائه نماید.
بطور كلی هدف شبكه ملی زلزله عبارتست از:
اطلاع رسانی سریع وقوع زمین لرزه، تعیین محل وقوع، تعیین شدت زلزله، تهیه
منحنی های هم شدت، برآورد محدوده خسارت دیده، و تخمین میزان خسارت وارده در
كل منطقه.
2-
ساختار
"شبكه ملی زلزله ایران" ساختاری كاملا مبتنی بر اینترنت
دارد. یعنی میتوان از این شبكه به عنوان اولین سازمان مجازی (Virtual
Organization)
در ایران یاد نمود. تمام مراحل جمع آوری داده، پردازش و در نهایت ارائه
نتایج از طریق اینترنت و بدون وابستگی به دفتر فیزیكی انجام میپذیرد.
شكل:
ساختار اصلی و مراحل مختلف كاری
این طرح مبتنی بر اعضای آموزش دیدهای است
كه در سراسر كشور و در حدود چهارصد شهر بزرگ و كوچك كشور ایران ساكن هستند
( این تعداد شهر با توجه به ظرفیت اجرائی جمعیت در حال حاضر تعیین گردیده و
از جمله شهرهایی هستند كه مطمئنا دسترسی قابل اعتمادی به شبكه جهانی
اینترنت دارند و در توسعههای آتی با افزایش توان اجرایی جمعیت، امكان
افزایش تعداد این شهرها وجود دارد). این افراد، آموزشهای اولیه را از طریق
بروشورهای آموزشی در زمینه تعیین شدت زمین لرزه دریافت میكنند. شدت زمین
لرزه یك مقیاس ساده اندازه گیری زمینلرزه است كه بر اساس تاثیر زلزله بر
دست سازهای بشر تعیین میشود. برای تعیین این مقیاس نیاز به وسیله خاص و یا
دانش بالایی نیست و از طریق جداولی كه به صورت توصیفی اثر زلزله را بیان
میكنند انجام میپذیرد. بر خلاف بزرگای زلزله، شدت زلزله رابطه مستقیمی با
میزان خسارت و خرابی های به وجود آمده از زلزله دارد.
وظیفه فرد عضو در این شبكه پس از تجربه پدیده زمینلرزه،
عبارتست از اتصال به اینترنت، وارد شدن به سیستم از طریق كلمه كاربری و
كلمه عبور (Username
and Password)،
و وارد نمودن شدت زمین لرزه تجربه شده در محل سكونت است.
علاوه بر اعلام شدت ها بصورت جدول در وب سایت، یك سیستم
اطلاعات جغرافیایی مبتنی بر وب (Web-Based
GIS)
كه بر روی سرور نصب میگردد، دادهها را بصورت همزمان (On-line)
تحلیل نموده و نقشه خسارت زمین لرزه را ترسیم و ارائه مینماید.
دفتر مركزی در این سیستم فقط نقش نظارتی بر
روند عضویت را داشته و هیچ دخالتی در جمع آوری یا پردازش دادهها ندارد.
بدین ترتیب مشاهده میشود كه یك سازمانی كه اعضای آن بصورت مجازی با یكدیگر
ارتباط دارند، و عملا هزینهای بابت دفتر، و یا سایر روندهای اداری معمول
صرف نمیگردد، میتواند نقش تعیین كنندهای را در تعیین خسارت زمین لرزه
داشته باشد.
3-
نرم افزارهای مورد نیاز
تنها نرم افزاری كه در این مسیر لازم است، نرم افزاری است
كه بتواند بر اساس سیستم موقعیت جغرافیایی (GIS)
قابلیت ارتباط با پایگاه داده و تهیه منحنی های هم شدت را داشته باشد. در
مرحله اول این طرح كه فقط شامل گزارش منحنی های هم شدت زمین لرزه میباشد،
لایه های اطلاعاتی مورد نیاز عبارتند از موقعیت جغرافیایی شهرهای كشور
ایران. این نرم افزار دادهها را از پایگاه دادهای كه بر روی سرور قرار
دارد، دریافت میكند و به تحلیل آنها میپردازد و كاربر هیچ گونه ارتباط
مستقیمی با این نرم افزار ندارد.
4-
آموزش به اعضا
همانگونه كه گفته شد، تعیین شدت زمینلرزه، یك كار تخصصی و
پیچیده نمیباشد. بلكه فقط بر اساس یك جدول انجام میپذیرد. مقیاسهای
مختلفی برای تعیین شدت زمینلرزه وجود دارند كه مقیاس مركالی تصحیح شده (MMI)
در این پروژه انتخاب گردیده است. تعیین شدت زمینلرزه نیاز به آموزش خاصی
ندارد و این جداول و توضیح های اضافی بصورت الكترونیكی (e-Learning)
به اعضا ارائه میگردد.
5-
معایب
به منظور برخورد واقع بینانه با مسئله، در
این قسمت سعی گردیده تا یك آنالیز جامع در مورد ضعفهای این سیستم انجام
پذیرد.
معایب این سیستم عبارتند از:
-
در تعیین شدتها، قضاوت شخصی وارد میشود كه این یك مشكل
عمومی است و با استفاده از اعضای بیشتر، میتوان این خطا را كاهش داد. چرا
كه به دلیل تك پارامتری بودن مقدار ورودی میتوان با افزایش تعداد نمونه
ها، عدم قطعیت را كاهش داد.
-
"شبكه ملی زلزله" وابستگی بسیار زیادی به سیستم اینترنت
كشور دارد. متاسفانه گاهی مواقع مشاهده میشود كه به منظور اعمال برخی
كنترلها، اتصالهای مستقل شهرستانها به اینترنت با محدودیتهایی مواجه شده و
این شهرستانها موظف به اتصال از طریق شبكه فیبرنوری كشور میگردند. مشكل
اینگونه اتصال این است كه دروازه ورود اطلاعات در این سیستم، محدود به یك
مسیر خاص بوده و در صورت بروز زلزله ای نه چندان بزرگ در شهر تهران یا مسیر
فیبر نوری، با توجه به آسیب پذیری بالای سیستم مخابرات كشور در مقابل
زلزله، در واقع اتصال كل كشور به اینترنت قطع شده و امكان كوچكترین اطلاع
رسانی از طریق اینترنت از بین میرود. ولی در صورتی كه هر شهرستان اتصال
جداگانهای داشته باشد، و با توجه به اینكه سرورهای شبكه ملی زلزله ایران،
در خارج از كشور قرار دارند و پس از زمینلرزه بدون كوچكترین خللی به كار
خود ادامه خواهند داد، میتوان به "شبكه ملی زلزله" به عنوان یك سیستم كاملا
قابل اعتماد برای اطلاع رسانی به هنگام بحران تكیه نمود.
6-
گسترش
در مطلب حاضر فقط به جنبه دریافت و گزارش
اطلاعاتی این سیستم به منظور تهیه سریع منحنی های هم شدت و میزان خسارت
پرداختیم. ولی نباید فراموش كنیم كه این فقط یك جزء از فعالیت مدیریت بحران
است و كار اصلی پس از دریافت اطلاعات سریع و صحیح آغاز میگردد. اعضای حاضر
در منطقه كه به مرور علاوه بر آموزش های اولیه، تحت تعلیمات دیگر جمعیت از
قبیل "آمادگی برای زلزله"، "آشنایی با بحرانهای پس از زلزله"، و نیز نحوه
عملكرد هماهنگ قرار میگیرند، خواهند توانست به عنوان مراكز عملیاتی عمل
نمایند.
در توسعه های آتی این شبكه، میتوان با
وارد نمودن لایه های اطلاعاتی سازه ها و شریانهای حیاتی، به تحلیل دقیق
خسارتها پرداخت و بصورت كاملا دقیق آنچه را كه مدیران، و فرماندهای بحران
در منطقه با آن مواجه خواهند شد را شبیه سازی نمود.
علاوه بر این با توجه به شرایط مختلف ساخت
و ساز در شهرهای كشور، امكان تهیه جداول تعیین شدت منطبق بر نوع ساخت ساز
در منطقه وجود دارد. از طرف دیگر میتوان تعداد شهرهایی را كه تحت پوشش
شبكه قرار دارند را میتوان به مرور افزایش داد.
نكته قابل توجه این است كه كشورهای دیگری
همچون چین نیز از چنین شبكه مردمی بهره میبرند و با آموزشهایی كه در مورد
پیش نشانگرها به مردم ارائه میشود، برخی مواقع شاهد پیش بینی صحیح و كوتاه
مدت زمینلرزه ها در این كشور پهناور هستیم. ما در آغاز راه هستیم و مطمئنا
افزایش آگاهی مردم در زمینه زمینلرزه نه تنها در جهت پیش بینی و مراحل پس
از وقوع زلزله مفید است، در دراز مدت تاثیر بسیار زیادی بر استاندارد ساخت
و ساز در مناطق مختلف كشور خواهد داشت.
در پایان ذكر این نكته ضروری است كه با
توجه به درگیر كردن یك تعداد از افراد در شهرهای مختلف كشور كه تعداد این
افراد روز به روز در حال افزایش بوده و به صورت مستمر از طریق بروشورهای
ارسالی توسط جمعیت با موضوع زمینلرزه و آسیبهای آن در ارتباط هستند، یك
فرهنگ سازی بزرگی در سراسر كشور انجام میپذیرد و بدین ترتیب افراد در
سراسر كشور به این درك میرسند كه موضوع زمینلرزه یك مشكل عمومی و مردمی
است و باید خود عملا در جهت حل این مشكل اقدام نمایند. لذا این حركت فقط
به عنوان یك حركت پس از حادثه نباید به شمار بیاید و میتوان از آن به
عنوان یك حركت فرهنگی و پایه ای یاد نمود.
هدایت كنندگان پروژه:
مدیر پروژه:
مهدی وجودی، كارشناس ارشد مهندسی زلزله
(Info@Vojoudi.com)
سازمان مجازی و پایگاه داده ها:
سیدوحید فقیهی، كارشناس ارشد مدیریت پروژه
و ساخت (Faghihi@EHRSI.com)
سیستم اطلاعات جغرافیایی:
محمد رحمانی، كارشناس ارشد سیستمهای
اطلاعات جغرافیایی (Rahmani@EHRSI.com)
اطلاع رسانی و روابط عمومی:
عباس حسین نژاد (HoseinNejad@EHRSI.com)