فاجعه ای به نام
بیمه زلزله
مهدی وجودی
دبیر جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران
Info@Vojoudi.com
مقدمه
كشور
ایران، سالهای متمادی است كه از پدیدههای طبیعی همچون زلزله و سیل متحمل
خسارتهای بیشماری میگردد و یكی از این پدیدههای طبیعی كه اخیرا مورد توجه
خاص هم قرار میگیرد، پدیده زمینلرزه است. متاسفانه نگرش حاكم بر زلزله،
قبول خسارت زا بودن آن است. بدین معنی كه هم مردم و هم دولت پذیرفتهاند كه
زلزله میكشد، خسارت میزند، نابود میكند. چنین نگرش ویران كنندهای در
جای جای زندگی ما، و نیز برنامهها و طرحهای ارائه شده از سوی دولت و
ارگانهای ذیربط كاملا مشهود است. بسیاری از برنامه های جاری و دیدگاهها و
سخنرانیهای مدیران و مسئولان، بدون كوچكترین توجهی به نظرات كارشناسان و
متخصصان این وادی، فقط به بحث بعد از زلزله و جبران خسارت ایجاد شده توجه
دارد.
بیمه
زلزله یكی از مواردی است كه بدون كوچكترین مطالعه علمی نسبت به آن، در حال
حاضر در كشور اعمال میشود بدون اینكه به پیآمدهای شرایط حاكم بر آن توجه
گردد. متاسفانه در مورد بیمه زلزله نیز دیدگاه فقط دیدگاه جبران خسارت
میباشد، بدون توجه به اینكه بیمه زلزله چقدر میتواند در جهت اصلاح شرایط
ساخت و ساز و تشویق به بهسازی لرزه ای مفید واقع شود.
شاید به
جرات بتوان گفت كه یكی از مهمترین ابزارهای كشورهای توسعه یافته برای
جبران و كاهش خسارتهای ناشی از زلزله، بیمه زلزله میباشد. در چنین
كشورهایی بیمه زلزله، علاوه بر جبران خسارتهای ناشی از زمینلرزه، به
منظور تشویق در جهت ساخت و ساز صحیح و ایمن استفاده میشود. با وجود این در
كشور ایران با شرایط كنونی حاكم بر بیمه زلزله، این بیمه نه تنها نخواهد
توانست جبران كننده خسارتهای مالی باشد، بلكه تهدیدی جدی بر ساخت و ساز
صحیح خواهد بود. بدین معنی كه با شرایط حاضر، بیمه زلزله كشور را به سوی
فاجعهای مضاعف میكشاند. در مطلب حاضر با مقایسه وضعیت بیمه زلزله در
كشورهای توسعه یافته و كشور ایران، به بررسی آسیبهای ناشی از چنین روندی
خواهیم پرداخت و در نهایت جمع بندی و ارائه پیشنهاداتی در جهت اصلاح آن
خواهیم داشت.
بیمه زلزله در سایر
كشورها
بیمه
زلزله در كشورهای زلزله خیز از جایگاه ویژهای برخوردار است و این كشورها
توانستهاند با مطالعات گسترده ریسك و خطر توسط متخصصان و مهندسان زلزله و
سازه، قیمتهای واقع گرایانه و حقیقی برای نرخهای حق بیمه زلزله تعیین نموده
و آن را در مسیر صحیح هدایت نمایند.
برای
مثال در كشوری غیر از ایران، حق بیمه برای یك سازه حدود 10 درصد هزینه ایمن
سازی آن برآورد میشود. بدین ترتیب كه اگر هزینه ایمن سازی یك سازه 15
میلیون تومان باشد، حق بیمهای كه برای یكسال بیمه زلزله پرداخت میشود،
چیزی حدود یك میلیون و پانصد هزار تومان خواهد بود.
مالك هر
ساختمان بر اساس اینكه ساختمان وی چقدر در مقابل زلزله آسیب پذیر است مجبور
به پرداخت حق بیمه میباشد و صاحبان سازههای آسیب پذیر مسلما میبایست
مبلغ بیشتری پرداخت كنند. این به معنی استفاده صحیح از دست آوردهای علم
مهندسی زلزله چه در مرحله برآورد خطر زلزله و چه در مرحله آسیب پذیری
لرزهای میباشد.
چندین
روش مختلف برای برآورد آسیب پذیری سازهها وجود دارد ولی فرایند كلی آن
عبارتست از تحلیل اینكه سازه در چه ساختگاهی ساخته شده و بطور كلی شتاب
طراحی ساختگاه چقدر است، و در نهایت بررسی آسیب پذیری لرزهای كه شامل
پارامترهای مختلفی از جمله نوع سازه، كیفیت ساخت، كیفیت اسناد نظارت، عمر
سازه و سایر پارامترهای دخیل در عملكرد سازه در مقابل زلزله میباشد.
در چنین
نظام بیمهای، اینكه كجا ساختهایم و چگونه ساختهایم مهم است. و این یعنی
تشویق مالكان به انتخاب دقیقتر ساختگاههای ایمن (با رعایت فاصله مناسب از
گسل و دوری از مكانهای مستعد زمینلغزش) و نیز دقت در انتخاب سازههای
مقاوم در برابر زلزله.
چنین
قوانینی از طرف دیگر، باعث خواهد شد تا عموم مردم همواره با سوالات مهمی از
جمله "ایا سازه من در مقابل زلزله ایمن است؟" روبرو شوند و این امر باعث
خواهد شد تا اهمیت زلزله و خسارتهای ناشی از آن به صورت غیرمستقیم ( جدای
از آموزشهای مستقیم ) در بطن جامعه وارد شود و مطمئنا تاثیر آن بیش از
آموزشهای مستقیم بوده و در نهایت منجر به فرهنگ سازی در جهت ساخت و انتخاب
سازههای ایمن خواهد شد.
بیمه زلزله در ایران
جالب
توجه است كه در كشور ایران بیمهای تحت عنوان بیمه زلزله نداریم، و زلزله
به صورت زیر مجموعهای از بیمه آتش سوزی پوشش داده میشود. شاید بهتر باشد
قبل از نامگذاری بیمه آتش سوزی، توجه نماییم كه كدام یك از این پدیدهها
خسارت بیشتری در طول سالیان گذشته وارد نموده است. در آن صورت شاید بیمه
آتش سوزی تحت مجموعه بیمه زلزله قرار میگرفت.
در كشور
ما، آنچنان ابتدایی با بیمه زلزله برخورد میشود كه گویی زلزله امری بسیار
دور از ذهن است و تاكنون خسارتی به كشور ما وارد نكرده است. قضیه بیمه
اجباری زلزله در حالی مطرح میشود كه بنیان علمی صنعت بیمه كشور در رابطه
با بیمه زلزله بسیار سست بوده و اغلب شاهد اظهار نظرهایی كاملا اشتباه و
غیرواقعی از سوی مسئولین ذیربط در این زمینه میباشیم.
متاسفانه ما هرگز به این نكته توجه نكردهایم كه رسالت جبران كننده بودن
بیمه زلزله، در اولویت دوم نسبت به تشویقی بودن آن قرار دارد. بعد از زلزله
زرند كه گروه مهندسی جمعیت كاهش خطرات زلزله ایران، به این منطقه زلزله زده
اعزام شده بود، شاهد بودیم كه بلافاصله شركتهای بیمهای بازاریابهای خود را
به مناطق كمتر آسیب دیده فرستاده بودند تا از ترس و هراس ایجاد شده بین
مردم استفاده كنند و بتوانند مشتریان بیشتری را جذب نمایند.
برای
مثال، یكی از مغازه داران، محل كسب خود را كه یك سازه خشت و گلی بود به
قیمت بسیار اندكی به مدت یك سال برای سقف خسارت 10 میلیون تومان بیمه كرده
بود. جالب است بدانیم، سازه های خشت و گلی در تمام زلزله های گذشته امتحان
خود را پس دادهاند و شاهد خسارتهای بیشمار جانی و مالی از سوی چنین
سازههایی بودهایم. با این حال میبینیم كه متولیان صنعت بیمه كشور بدون
كوچكترین توجهی به هشدارهای صادر شده از سوی متخصصان امر زلزله، اقدام به
بیمه نمودن سازهای مینمایند كه محكوم به نابودی است و در این شرایط فرد
بیمه كننده خوشحال از اینكه ملك خود را بیمه كرده است، از نوسازی این سازه
با مسخره یاد میكند.
این یك
نمونه در مورد محل تجاری است و در مورد منازل مسكونی نیز دقیقا چنین روالی
وجود دارد. یعنی فرد دیگر هیچگونه رغبتی در جهت ایمن سازی و بهسازی محل
سكونت یا كسب خود نخواهد داشت!
ما در
كشور ایران شاهد روالی مناسب و علمی در محاسبه حق بیمه ساختمانها نیستیم و
در واقع در كشور ایران برخلاف سایر كشورهای زلزله خیز جهان عمل میشود.
كیفیت
سازه، یكی از مهمترین فاكتورها در تعیین نرخ بیمه زلزله میباشد، در حالی
كه در صنعت بیمه كشور، كیفیت ساختمان هیچ گونه تاثیری در نرخ حق بیمه
پرداختی ندارد. بدین ترتیب كه در ایران فرقی نمیكند كه منزلتان خشت و گلی
باشد یا بتن مسلح، روی شیب مستعد زمین لغزش باشد یا نه، بهر حال حق بیمه ای
كه پرداخت میكنید یكی خواهد بود. و این یكی از مهمترین آسیبهایی است كه
شرایط كنونی بیمه زلزله بر كشور وارد میكند یعنی سازه خوب با سازه بد هیچ
تفاوتی ندارد.
پیشنهاد
مشاهده
كردیم كه صنعت بیمه كشور در زمینه زلزله، برخلاف آنچه كه باید باشد، بسیار
ضعیف بوده و مطالعات تخصصی بسیار اندكی در این زمینه انجام پذیرفته است. و
بدلیل پیشنهاد بیمه زلزله از سوی شركتهای بیمهای بدون مطالعه صحیح باعث
گردیده تا بیمه هیچ گونه حالت تشویقی در جهت ایمن سازی و بهسازی ساختمانها
نداشته باشد. از سوی دیگر این مطلب كه ایا با چنین نرخهای بیمه و بدون
مطالعات ریسك و خطر در زمینه زلزله شركتهای بیمهای خواهند توانست خسارت
ایجاد شده را جبران كنند خود جای بسی تامل دارد.
آنچه كه
از نظر متخصصان زلزله كشور در شرایط كنونی الزامی به نظر میرسد، انجام هر
چه سریعتر مطالعات تخصصی مهندسی و مدیریتی بنیادی و گسترده در زمینه بیمه
زلزله در كشور است تا شرایط كنونی چنین بیمهای كه مطمئنا با گسترده شدن
آن، كشور را به سوی فاجعهای مضاعف خواهد كشاند اصلاح گردد. مطمئنا نیاز
اجرایی طرحهایی همچون بیمه اجباری زلزله، شناخت كامل موضوع و شرایط حاكم بر
ایران و از سوی دیگر واقعی كردن نرخ بیمهها و نیز استفاده از متخصصان كشور
در جهت برآورد سریع آسیب پذیری سازه ها میباشد.
اگر
تمام تفكر شركتهای بیمهای، بر اساس نظام مالی و حداكثر سود میباشد و
نیازی به سرمایه گذاری در جهت مطالعات اساسی در این زمینه نمیبینند، نگرش
سازمانهای غیردولتی و تخصصی در زمینه زلزله، حفظ جان انسانها است. لذا
سازمانهای غیردولتی اجازه نخواهند داد تا جان انسانها، قربانی ندانم كاری و
عدم علم كافی مدیران گردد. ایا وقت آن نرسیده كه ساختارهای حیاتی كنترل
سازهها با همكاری و همیاری تمام گروههای درگیر در این امر بتواند از تمام
امكانات موجود استفاده نموده و ساختاری نظام مند و اصولی به مباحثی همچون
بیمه زلزله بدهد؟