ایران از جمله کشورهای زلزله خیز جهان است. 90 درصد خاک ایران بر روی نوار زلزله واقع شده است، کلانشهر تهران نیز نه تنها از خطر زلزله ایمن نیست بلکه سالهاست در انتظار زلزله ای ویرانگر با قدرت بالای 7 ریشتر به سر می برد. بر اساس مطالعات آماری و زلزله هایی که پیش از این در ناحیه ری و تهران ثبت شده است با احتمال بیش از 70 درصد به طور متوسط هر 158 سال زلزله ای ویرانگر در این ناحیه رخ داده است. آخرین زلزله در تهران 172 سال پیش اتفاق افتاد و بر همین اساس وقوع زلزله تهران 14 سال تاخیر زمانی دارد.
عامل اصلی وقوع زلزله در تهران وجود 15 گسل در این منطقه است که سه گسل در این میان هریک به تنهایی پتانسیل ایجاد زلزله ای بیش از 7 ریشتر را دارا هستند.
در صورت وقع زلزله در این منطقه که علاوه بر پایتخت بودن، مرکزیت امکانات فرهنگی، اقتصادی و همچنین دولتی را دارد و بیش از 7 میلیون نفر در آن سکونت دارند با فاجعه ای بزرگ مواجه خواهیم بود.
کارشناسان می گویند در اثر زلزله مخرب تهران بیش از
یک ملیون ساختمان تخریب و آسیب خواهد دید و قریب به 1.5 میلیون کشته در اثر این زلزله بر جای می ماند.
اما کارشناسان بحث تهران را از دید دیگری نیز بررسی می کنند. علاوه بر مطالعات آماری می توان زلزله تهران را از دیدگاه مدل سازی گسل های اطراف شهر نیز دید. به سراغ دکتر مهدی زارع مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشکده زلزله شناسی رفتیم تا نظر او را جویا شویم: سابقه تاریخی زلزله های شهر تهران به چه زمانی برمی گردد؟ دکتر زارع: خوشبختانه روی مسأله زلزله تهران بسیار کار شده است.
از نظرلرزه خیزی تهران بسیار لرزه خیز است و حدس زده می شود نخستین زلزله تهران 4000 سال پیش از میلاد مسیح در شهر ری اتفاق افتاده است . حدود 1000 سال پیش چند زلزله تاریخی در تهران اتفاق افتاد حدود سال 700تا 800 میلادی نیز چند زلزله تاریخی رخ داد و اتفاقا از بخت بد تهرانی ها همان موقع چند اتفاق دیگر هم افتاد حمله مغول ها در حدود سال های 1200 تا 1100 میلادی
یکی از این حوادث بود
یعنی در یک مقطعی تهران
یا همان منطقه ری مورد هجوم مغول ها و زلزله قرار می گیرد اما به لحاظ موقعیت استراتژیک آن ، شهر دوباره برپا می شود و در حدود 200 سال پیش تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود.
اما از نظر زلزله در تهران 3 مساله مهم داریم
یکی گسلی در جنوب تهران است که از ایوانکی در شمال گرمسار شروع می شود تا به بی بی شهربانو
یعنی همان منطقه سه راه افسریه می رسد. در مورد این گسل همه شواهدی که مربوط به فعال بودن
یعنی خردشدگی و نظایر آن است دیده می شود، اما در مورد گسل ایوانکی مسأله بسیار مهمی وجود دارد و آن این است که از حدود 200 سال پیش هیچ زلزله مهمی در آن اتفاق نیفتاده است. در مورد گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهمی و قابل انتساب به آن دیده نشده است.
هیچ وقت؟ دکتر زارع: خیر ما هیچ رکوردی مربوط به زلزله مخرب در گسل شمال نداریم
یعنی از زمانی که تمدن انسانی بوجود آمده رکورد زلزله مخرب نداشته ایم اما از نظر زمین شناسی تمامی شواهدی که دال بر فعال بودن گسل است دیده می شود.
این دو گسل نزدیک به تهران در وقوع زلزله در تهران نقش بسیار مهمی دارندو این مسأله باعث می شود به این فکر فرو برویم که احتمالاٌ دوره های بازگشت زلزله های مهم در گسل های نزدیک تهران طولانی تر از چیزی است که بشر می تواند آن را ثبت کند
یعنی تکرار زلزله ها ها این قدر زمان برده که تمدن بشری قادر به ثبت آن نبوده و
یک تئوری می تواند این باشد که طی 5 – 6 هزار سال گذشته در این گسل زلزله نداشته ایم
یعنی مثلاٌ شاید در گسل شمال تهران باید در انتظار دوره بازگشت 7 هزار ساله باشیم. متأسفانه 7 – 6 سال پیش تلاشی در زمینه دیرینه زمین شناسی روی گسل شمال تهران انجام شد که جواب نداد چون نیاز به بررسی رسوبات جوان ( هولوسن) داشتیم یعنی رسوبات از 12 هزار سال پیش تاکنون در این منطقه
یافت نشده استو هرچقدر ما در دامنه های شمالی لواسانات گشتیم نقطه ای پیدا نکردیم که هم بریدگی باشد و هم هولوسن رویش مشاهده شود.
ما تلاش کرده ایم ولی هیچ محلی که چنین خصوصیتی داشته باشد پیدا نکردیم ولی شاید لازم باشددوباره در این منطقه مطالعاتی صورت گیرد.
گفته می شود که هر 158 سال در تهران
یا حاشیه تهران
یک زلزله مخرب اتفاق می افتد ، این مواردی که شما اشاره می کنید در همین رابطه است؟ دکتر زارع: کاری که چندین سال پیش صورت گرفت این بود که آمدند و منطقه تهران را در نظر گرفته و با
یک کارآماری به نتیجه رسیده اند که دوره بازگشت زلزله با بزرگی مثلاٌ 5/6 ریشتر
یا بیشتر باید چنین چیزی باشد و نتیجه گرفته اند با توجه به این حجم لرزه خیزی در این منطقه دوره بازگشتی 158 ساله خواهیم داشت ولی ما اکنون در مورد تمام گسل ها به طور مجزا اطلاعات داریم و اکنون داریم در مورد مدل لرزه زمین ساختی حرف می زنیم ، 20 سال پیش براساس مدل لرزه زمین ساختی کار نمی کردند
یعنی ما می گوییم مثلاٌ در گسل شمال تهران چه زلزله هایی با چه عمق و چه بزرگی و با چه دوره بازگشتی واقع خواهد شد.
درمورد گسل جنوب تهران نیز به همین ترتیب می توان مدل سازی کرد.
یعنی ببینیم بزرگترین زلزله ای که می توان به آن نسبت داد با چه عمق و چه دوره بازگشتی بوده است. · در مورد گسل مشا چگونه مدل سازی می کنیم ؟ دکتر زارع : در گسل مشا هر 2500 تا 3000 سال
یک زلزله بزرگ رخ داده است
یعنی در یک میانگین زمانی 2500 ساله به طور متوسط
یک زلزله مهم داشته ایم و البته این مطالعه مربوط به دره مشا است.
همچنین در
یک مطالعه که با همکاری فرانسوی ها و دانشگاه استراسبورگ صورت گرفته است نقطه نقشه برداری ایستگاه ابعلی با نقطه چشمه شور واقع در جاده ساوه با برداشت های دقیق گراویمتری سنجیده شد جمع بندی این مطالعات این بود که فاصله این دو نقطه سالی 1 سانتیمتر بالا می رود.
برای کسانی که با زمین شناسی اشنایی دارند مشخص است که سالی 1 سانتیمتر چه رقم بزرگی است البته این مجموع برایند چندین گسل است که چنین حرکتی را سبب می شودولی در مجموع در سال در منطقه جنوب البرز 1 سانتیمتر میزان بالا امدن داریم . | 